U tajnom programu američke Centralne informativne agencije (CIA) u kojem su, nakon napada na Sjedinjene Američke Države (SAD) 11. septembra 2001, “osumnjičeni teroristi” protivzakonito otimani, prebacivani u zatvore u drugim zemljama i tamo ispitivani uz mučenje, na različite su načine učestvovale 54 zemlje, kaže se u utorak u izvještaju američke humanitarne organizacije Open Society Justice Initiative (OSJI).
U izvještaju se na 213 stranica detaljno objašnjava da je cijeli taj program bio protivzakonit i da mu je bila namjera da ispitivanje zatvorenika i njihov boravak u zatvoru ostanu izvan domašaja zakona.
Nema sumnje, tvrdi se u izvještaju, da su visokopozicionirani dužnosnici administracije Georgea W. Busha odgovorni za odobrenje kršenja ljudskih prava, ali se naglašava da odgovornost ide dalje od Vlade SAD-a, jer se protivzakonite otmice, tajna prebacivanja u zatvore i ispitivanja uz mučenje ne bi mogla dogoditi bez znanja i pristanka vlada drugih zemalja.
Saučesnici sa svih kontinenata
Napominjući kako će se puni opseg i tačan broj osoba koje su bile podvrgnute takvoj praksi, ali i zemalja u kojima se provodila, postati poznat tek kad SAD i druge zemlje otkriju podatke koje i dalje brižljivo skrivaju, navodi se da je ovo prvi izvještaj u kojem se spominje broj dosad poznatih slučajeva žrtava programa CIA-e i zemalja koje su u njemu učestvovale.
“Na osnovu vjerodostojnih javnih izvora i informacija dobijenih od uglednih organizacija za zaštitu ljudskih prava, ovaj izvještaj je najsveobuhvatniji katalog ponašanja naspram 136 osoba, koje su navodno bile podvrgnute takvom odnosu. Možda je takvih osoba mnogo više, ali će njihov ukupni broj ostati nepoznat dok SAD i njihovi partneri ne dopuste javnosti pristup toj informaciji”, stoji u izvještaju.
“Čak 54 zemlje su učestvovale u tim operacijama na različite načine – omogućavanjem prostora za tajne zatvore na svojoj teritoriji, zatvaranjem, ispitivanjem, mučenjem ili zlostavljanjem osoba, pomaganjem u hvatanju i prebacivanju uhapšenih, dopuštanjem upotrebe svog zračnog prostora i aerodroma za tajne letove kojima su prebacivani uhapšeni, davanjem obavještajnih podataka koji su pomogli pri tajnom zatvaranju i prebacivanju uhapšenika, te ispitivanjem osoba koje su tajno boravile u zatvorima u drugim zemljama.”
Te se zemlje nalaze na gotovo svim kontinentima – u Africi, Americi, Australiji, Aziji i Evropi, a poimenice se navode Afganistan, Albanija, Alžir, Australija, Austrija, Azerbejdžan, Belgija, Bosna i Hercegovina, Kipar, Češka, Danska, Džibuti, Egipat, Etiopija, Finska, Gambija, Grčka, Gruzija, Hong Kong, Hrvatska, Island, Indonezija, Iran, Irska, Italija, Jemen, Jordan, Južnoafrička Republika, Kanada, Kenija, Libija, Litvanija, Makedonija, Malavi, Malezija, Maroko, Mauritanija, Njemačka, Pakistan, Poljska, Portugal, Rumunija, Saudijska Arabija, Sirija, Somalija, Španija, Šri Lanka, Švedska, Tajland, Turska, Ujedinjeni Arapski Emirati, Velika Britanija, Uzbekistan i Zimbabve.
Svojim ponašanjem sve ove zemlje prekršile su vlastite i međunarodne zakone, a uz sve to služile su se mučenjem – ne samo protivzakonitom i nemoralnom nego i krajnje nedjelotvornom metodom za dobijanje vjerodostojnih informacija.
Izmišljotina – vjerodostojna informacija
Možda najbolji primjer, kako se navodi u izvještaju, je slučaj protivzakonitog prebacivanja Ibn al-Sheikh al-Libija, koji je imao “katastrofalne posljedice”.
Pod prijetnjom mučenja u Egiptu, gdje je nezakonito prebačen iz SAD, Al-Libi je izmislio informacije koje su govorile o tome kako Irak obučava pripadnike Al-Kaide u korištenju hemijskog i biološkog oružja. Tadašnji američki državni sekretar Colin Powell oslonio se na te izmišljene informacije u svom govoru u Ujedinjenim narodima koji je bio okidač za rat protiv Iraka.
Uprkos strašnim nivoima mučenja zatvorenika i kršenja drugih ljudskih prava, ni SAD, ni većina njihovih partnera nije provela djelotvorne istrage o operacijama protivzakonitog tajnog zatvaranja i ispitivanja osoba osumnjičenih za terorizam.
Italija je još uvijek jedina zemlja u kojoj je sud kazneno progonio i osudio dužnosnike za učešće u takvim operacijama.
Kanada je jedina objavila službeno izvinjenje jednoj žrtvi protivzakonitog tajnog prebacivanja i mučenja u Siriji, a osim Kanade samo su još Australija, Švedska i Velika Britanija žrtvama takvih djela dale određenu materijalnu odštetu.
Na kraju izvještaja pozivaju se Sjedinjene Američke Države i sve zemlje koje su sudjelovale u tom programu da objave sve podatke o tome, tumačeći kako će im to biti bolje nego da se istina otkrije drugim kanalima i da zbog toga budu dodatno osramoćene.
(AJB)