Priredio: Bilal Dervišić
1) NAZIV
Perolazeći kroz istoriju ovaj mesdžid je mjenjao svoja imena kao što su: Or-Salem, Jabus, Or-Šelim, Medinetu-Davud, Hiro-Sulejma, Il’ja, Bejtul-Mukaddes, Bejtul-Makdis i Mesdžidul-Aksa. Najpoznatija dva imena ovog mesdžida su:
a/ Bejtul-Makdis (بيت المقدس) (Sveta Kuća) Ovaj naziv je stari naziv za Mesdžidul-Aksa i Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, u hadisima uglavnom spominje ovaj naziv. U hadisu kojeg bilježi imam Nesaija od Abdullaha ibn Amra kaže Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem: ”Kada je Sulejman sin Davudov završio sa gradnjom Bejtul-Makdisa zatražio je od Allaha tri stvari…” Imam Muslim bilježi hadis od Enesa ibn Malika da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, opisujući događaj Isre i Miradža između ostalog rekao: ”… jahao sam Buraka sve dok nisam došao u Bejtul-Makdis i prevezao ga za halku…”
b/ Mesdžidul-Aksa (المسجد الأقصا) (Daleki Mesdžid) Ovim imenom nazvao ga je Uzvišeni Allah u suri El-Isra kada kaže: ”Uzvišen neka je Onaj Koji je u jednom času noći preveo Svoga roba iz Mesdžidul-harama u Mesdžidul-Aksa, čiju smo okolicu blagoslovili…”
2) POJAM I DEFINICIJA MESDŽIDUL-AKSA
Mesdžidul-Aksa je kompleks tj cijelo sveto područje koje se nalazi se na malom brežuljku Murija (موريا) u Starom Gradu (البلدة القديمة) dijela El-Kudsa koji je dio okruga grada Jerusalema u Palestini tj Izraelu. Opasan je nepravilnim pravougaonim zidom sa svih strana čije dimenzije iznose: sjeverna strana je duga 310 m, južna 281 m, istočna 462 m i zapadna 491 m. Njegova površina iznosi oko 140 dunuma. Zanimljivo je da mnogi, kako muslimani, tako i oni koji nisu muslimani, na osnovu wikipedijskih i drugih lažnih izvora misle da je Mesdžidul-aksa džamija Kubbetu-sahre, ili da je to džamija Mesdžidul-kiblejj što je svakako velika greška. Što se tiče Starog Grada to je centar Kudsa. Unutar njega pored Mesdžidul-Aksa se nalazi Zapadni Zid, tj Zid Plača i Crkva Svetog Groba. Podjeljen je na četiri nejednaka dijela. Mesdžidul-Aksa zauzima njegovu šestinu a ostala tri djela pripadaju Jevrejima, Krćanima i Armenima. Trenutno se u Kudsu nalazi 1204 sinagoge, 158 crkava i 73 džamije.
3) ISTORIJA MESDŽIDUL-AKSA OD ADEMA A.S PA DO POJAVE ISLAMA
A- GRADITELJI MESDŽIDUL-AKSA
– Istoričari nemaju jednistven stav o tome ko je prvi graditelj Mesdžidul-Aksa. Po nekima je to su meleki ili Adem a.s., po drugim jedan od njegovih sinova, treći drže da je prvi graditelj Ibrahim a.s. Najprihvatljivije mišljenje je da je prvi graditelj Adem a.s. nakon što je sagradio Kabu u Mekki. Između njih je 40 godina kako nas o tome obavještava Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, u hadisu kojeg bilježi imam Buharija od Ebu Zerra koji ga je upitao: O Allahov poslaniče, koja je prva džamija sagrađena na zemlji? ”Mesdžidul-haram”, odgovorio je. Zatim sam upitao: A onda? ”Mesdžidul-Aksa”, odgovorio je. Pa sam ponovo upitao: Koliko je između njih? ”Četrdeset godina”, odgovorio je.
– Šta se sve dešavalo sa Mesdžidul-Aksa od Adema a.s. pa do Ibrahima a.s. nije nam poznato, a u renoviranju i izgradnji Mesdžidul-Aksa uzeo je svoj udio i Ibrahim a.s. i njegov unuk Jakub a.s.
– Dolaskom Jevreja sa Musaom, a.s. iz Egipta ponovo se renovira Mesdžidul-Aksa. A nakon toga Jevreji bivaju protjerani iz Kudsa.
– Nakon što je Davud, a.s. porazio Džaluta uveo je jevrejski narod u Kuds. Započeo je gradnju Mesdžidul-Aksa a dovršio ga je njegov sin Sulejman, a.s koji će bit poznat kao Sulejmanov Hram ili Prvi Hram. U hadisu kojeg bilježi imam Nesaija od Abdullaha ibn Amra kaže Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem: ”Kada je Sulejman sin Davudov završio sa gradnjom Bejtul-Makdisa zatražio je od Allaha tri stvari…”
– Pod najezdom Babilonaca Mesdžidul-Aksa kao i Sulejmanov Hram potpuno su razoreni i uništeni.
– Dolaskom Rimljana Mesdžidul-Aksa je renoviran a onda u toku Jevrejsko-Rimskog rata 70 godine potpuno sravljen sa zemljom.
– Osvojenjem Kudsa od strane muslimana 15 h.g. Omer ibn Hattab je naredio renoviranje Mesdžidul-Aksa i sagradio je džamiju od drveta poznatu kao El-džamiul-Kiblejj za koju, kako smo napomenuli, mnogi smatraju da je to Mesdžidul-Aksa.
– Za vrijeme emevijskog halife Muavije renovira se Mesdžidul-Aksa kao i sama džamija El-džamiul-Kiblejj koja je izgrađena od kamena.
– U toku vladavine emevijskog halife 70-tih h.godina Abdulmelika ib Mervana i njegovog sina Velida Mesdžidul-Aksa dobija jedan potpuno novi izgled. Započeo je renoviranje Mesdžidul-Aksa. Sagaradili su Mesdžidu Kubbetus-Sahre za koju je angažovao najbolje graditelje iz cijelog svijeta. U izgradnju Kubbets-Sahre potrošeno je na stotine kolograma zlata, dragog kamenja, svile i drugih ukrasa. Trošilo se na 100 litara raznog mirisa. Smatra se da Kubbetus-Sahre najljepša građevina koju je ljudska ruka ikada sagradila.
– Dolaskom krstaša 1099 godine Mesdžidul-Aksa umnogo je porušen i oskrnavljen.
– Oslobođenjem Mesdžidul-Aksa 1187 godine pod vodstvom Salahuddina Ejubije renovira se Mesdžidul-Aksa.
– 1535 osmanski Sultan Sulejman I renovira Mesdžidul-Aksa a oko samog kopleksa sagradio utvrdjenja grada, koja i danas čine zidine grada.
Nakon toga dešavala su se renoviranja i dogradnje unutar Mesdžidul-Aksa sve do današnjeg dana.
B- STANOVNICI I VLASTODRŽCI KUDSA
U toku svoje historije Kuds je prtrpio što nije ni jedan grad na svijetu. Bio je napadnut 52 puta, nalazio se pod opsadom 23 puta, a više od 40 puta je prelazio iz ruke u ruku. Dva puta je bio potpuno uništen do temelja.
- Od Adema, a.s. pa do pojave Islama
– Prvi naseljenici Kudsa i ovog područja su bili Adem, a.s. a nakon njega njegovi sinovi i potomci. Tako je bilo sve do potopa koji se desio za vrijeme Nuha, a.s.
– Nakon toga potomci Nuhovih sinova nastanjuju područje Kudsa a bili su poznati kao narod El-Jabusijuni. Ove narode je zatekao Ibrahim, a.s. nakon što je učinio hidžru iz Babilona. Na ovom području odrasli su njegovi potomci Ishak, a.s. i Jakub, a.s.
– Poslije odlaska Jakuba, a.s. u Egipat kod sina Jusufa, a.s. Kuds naseljavaju njegovi potomci i narod poznati kao Kenanijun a nakon njih narod Amalike.
– Nakon toga Musa, a.s. izvodi jevrejski narod iz Egipta i nastanjuju područje Kudsa. Kaže Uzvišeni Allah u suri Maide: ”O narode moj, uđite u Svetu Zemlju, koju vam je Allah dodijelio…”.
– Kasnije su Jevreji protjerani iz Kudsa a nakon toga dolazi zlatno vrijeme kako za Jevreje tako i za sam Kuds i Mesdžidul-Aksa. Oko 1000 g.p.n.e. Davud, a.s. porazuje Džaluta i ponovo uvodi jevjerski narod u Kuds gdje nastaje velika jevrejska kraljevina. Uzvišeni Allah o ovom događaju govori u suri Bekare: ”I oni ih, Allahovom voljom, poraziše, i Davud ubi Džaluta, i Allah mu dade i vlast i vjerovjesništvo, i nauči ga onome čemu je On htio…” Davud, a.s. počinje sa izgradnjom Kudsa a njegov sin Sulejman, a.s. sagradi poznati Sulejmanov Hram, tj Prvi Hram.
– Poslije Sulejmana, a.s. raspada se kraljevina Jevreja a nakon toga oko 550 g.p.n.e Kuds ruši babilonski kralj Nabukodonozor koji protjeruje Jevreje iz Kudsa.
– Nije mnogo prošlo da bi oko 530 g.p.n.e Perzijanci preuzeli Kuds od Babilonaca i vratili Jevreje njihovim domovima a oni obnavljaju izgradnju Kudsa i Hrama i to će biti tzv, Drugi Hram.
Oko 330 g.p.n.e. Aleksandar Makedonski paražava Perzijance i osvaja Kuds.
– Makabejskim ustankom oko 170 g.p.n.e Makedonci gube vlast nad Kudsom a uspostavlja se Hasmonejsko kraljevstvo.
– 63 g.p.n.e rimski imperator Gnej Pompej Veliki je osvojio područje Šama i time je Kuds podpao pod rimsko carstvo.
– Početkom 30 godina u Kudsu biva ubijen Allahov poslanik Zekerija, a.s. i njegov sin Jahja, a.s. a Uzvišeni Allah je sačuvao Isa, a.s. tako što ga je uzdigao na nebo i vrat će se pred Sudnji dan.
– 70 godine desio se jevrejsko-rimski rat kada Jevreji gube državu i Rimljani protjeravaju Jevreje iz Kudsa. Oni će se vratiti u Kuds tek nakon 1000 godina. Proglašenje države Izrael desit će se 1948 godine.
– 614 godine Perzijanci porazuju Rimljane i zauzimaju Kuds. O tome govori i Uzvišeni Allah u suri Rum: ”Rimljani su pobjeđeni u susjednoj zemlji, ali oni će, poslije poraza svoga, sigurno pobijediti za nekoliko godina…” Zaista nakon 15 godina, 629 godine, Rimljani su pod vodstvom cara Herakla povratili Kuds u svoje okrilje.
- Kuds u vrijeme Islama
a- Osvojenje Kudsa 15 h.g. (636. god) i gradnja džamije od strane Omera b Hattaba r.a od drveta i to je džamija pod nazivom El-Džamul-Kiblijj.
b- Od 15-41 h.g. (636-661) pod upravom pravednih halifa Omera, Osmana, Alije i Hasana r.a.
c- Od 41-132 h.g. (661-750) pod upravom emevijske države. Za vrijeme Muavije je renoviran El-Džamul-Kiblijj od kamena. 66 h.g. počinje gradnja kompletnog kopleksa Mesdžidul-Aksa a posebno Kubbetu-Sahre od strane Abdulmelik ibn Mervana i njegovog sina Velida.
d- Od 132-254 h.g. (750-868) pod upravom abasijske države.
e- Od 254-292 h.g. (868-905) pod upravom turske tulunske države.
f- Od 292-323 (905-935) pod upravom abasijske države.
g- Od 323-357 h.g. (935-968) pod upravom turske ahšidijske države.
h- Od 357-492 h.g. (968-1099) pod upravom fatimijske države.
i- Pad Kudsa 492 h.g. (1099) od strane krstaša u pohodu Prvog krstaškog rata.
j- Od 492-583 h.g. (1099-1187) pod upravom krstaša koji su uveliko oskrnavili Mesdžidul-Aksa tako što su neke džamije preunačili u crkve, druge u konjske štale i magacine.
k- Oslobođenje Kudsa je bilo 583 h.g. (1187) pod vodstvom Jusufa ibn Ejuba ibn Šazia poznatijeg kao Salahuddin El-ejjubi.
l- Od 583-648 h.g. (1187-1250) pod upravom ejubijske države.
m- Od 648-923 h.g. (1250-1517) pod upravom memlučke države.
n- Od 923-1335 h.g. (1517-1917) pod upravom turske osmanske države.
o- 22 zulkideta 1335 h.g. (9 novembra 1917. god) muslimani su izgubili Kuds iz svojih ruku i taj dan se desio ulazak britanske vojske u Kuds.
POBUNE PALESTINACA
Nakon ulaska britanske vojske u Kuds počinje doseljavanje Jevreja u Kuds što je dovelo do sukoba između Palestinaca i doseljenika. Desilo se da se Plastinci nekoliko puta pobune što je dovelo do velikog broja ubijenih i ranjenih. Najpoznatije pobune i većih razmjera su se desile 1922 g., 1929 g., 1933 g., 1936 godine. Vođa ove posljednje revolucije je bio jeruzalemski muftija hadži Amin Al-huseini koji bježi u Berlin. On će tijekom drugog svjetskog rata osnovati Handžar-diviziju.
– 14 maja 1948. godine proglašenje države Izrael a glavni grad je Jeruzalem, tj Kuds.
– U četrvrtak 22 augusta 1969. godine cionistički teroroisti zapalili su El-Džamul-Kiblijj u kojoj je izgorio i mihrab koji je postavio Salahuddin El-ejjubi. Džamija je obnovljena i popravljena, ali napadi nad trećim najsvetijim mjestom u Islamu traju do današnjeg dana.
– 15. novembra 1988. godine proglašenje države Palestine.
– 28 oktobra 2000. godine Ariel Šaron vođa Likuda pod pratnjom 1000 policajaca posjetio je ostatke židovskog Drugog Hrama na Hramskom brežuljku u Kudsu.
– U petak, 14 jula 2017. godine izraelske vlasti su zabranili obavljanje džuma namaza a 22 jula su postavili rampe na sva vrata ulazu u Mesdžidul-Aksa kako bi kontorlisali ulaz svakog pojedinca u sam kompleks Mesdžidul-Aksa što je reziltiralo sukobima koji ni danas dan ne jenjavaju.
ŠTA SE SVE NALAZI U KOMPLEKSU MESDŽIDUL-AKSA
Kako smo rekli Mesdžidul-Aksa leži na 140 dunuma opasan zidom. Unutar samog mesdžida nalazi se preko 200 različitih znamenja. Pa krenimo redom.
DŽAMIJE:
U Mesdžidul-Aksa se nalazi 7 džamija i to:
1/ El-džamiul-Kiblejj, tj džamija koja je nabliža kibli. Sagradio ju je 15 h.g. Omer ibn Hattab, r.a. a kasnije je nekoliko puta renovirana i dograđivana. Ovo je glavna džamija u Mesdžidul-Aksa i u njoj se klanja džuma namaz dok su ostale džamije pratilje ovoj džamiji u toku džume. Zazuzima površinu od 4 dunuma a u noj može klanjati 5500 klanjača. Oni koji su okupirali Palestinu potkopali su njene temelje i ova džamija je u stalnoj opasnosnosti od rušenja.
2/ Mesdžidu Kubbetus-Sahre, tj kube iznad kamena. A nalazi se u srcu Mesdžidul-Aksa. Sagradio ju je 70-tih h. godina emevijski halifa Abdulmelik ibn Mervan kao osmougaonu građevinu za zlatnom kupolom ispod koje se nalazi kamen za koji se smatra da sa njega Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, uzdignut na nebo za vrijeme Isre i Miradža koja se dogodila 10 godine po poslanstvu. Ona je za vrijeme krstaške vladavine bila preunječena u crkvu. Do dan danas je zadržala svoj prvobitni oblik.
3/ El-musalla-Mervani, tj Mervanova musala. Sagarađena je za vrijeme emevijske države i to je najveća džamija u Mesdžidul-Aksa površine više od 4000 m². Za vrijeme krstaške vladavine bila je preunačena u štalu za konje.
4/ Mesdžidul-Burak, tj Burakova džamija a smatra se da je na tom mjestu Poslanik sallallahu alejhi ve sellem zavezao svoju jahlicu zvanu Burak prilikom događaja Isre i Miradža. Otvara se samo za vrijeme džume namaza.
5/ Mesdžidul-Megaribe, tj magribijska džamija. Ovu džamiju je sagadio Slahuddin Ejjubi i u njoj se klanjalo po malikijskom mezhebu. Danas više služi kao dio muzej u kojem se predstavljaju starine Mesdžidul-Aksa.
6/ Džamiu-Nisa, tj džamija za žene. Ovu građevinu sagradili su krstaši dok su držali Kuds da bi je Salahuddin Ejjubi preobrazio u džamiju u kojoj će klanjati samo žene. Danas se koristi kao prateći objekat za muzej.
7/ Musalla Aksa-Kadim, tj stara musala Mesdžidul-Aksa. Sagrađena je za vrijeme emevijske države i ona ustvari predstavlja podrumski dio od džamije El-džamiul-Kiblejj.
KUBETA:
U Mesdžidul-Aksa se nalazi 15 kubeta koja su sagrađena s namjerom ukrašavanja samog mesdžida, podsjećanja na događaje, ljude, podučavanja ibadeta i boravka u itikafu.
Najpoznatija su:
1/ Kube na džamiji Kubbetus-Sahre.
2/ Poslanikovo kube koj je sagrađeno na mjestu za koje se predpostavlja da je na tom mjestu klanjao Poslanik sallallahu alejhi ve sellem kao imam ostalim poslanicima prilikom događaja Isre i Miradža.
3/ Kube poslanika Isaa a.s. za koje se predpostavlja da je na tom mjestu rođen Isa a.s.
Ostala kubeta:
4/ Kubetu Sislsile.
5/ Kubetu Nahvije
6/ Kubetu Jusuf Salahuddin Ejjubi
7/ Kubetu šejh Halil
8/ Kubetu Sulejman a.s.
9/ Kubetu Musa a.s.
10/ Kubetu Išak Nebijj
11/ Kubetu Jusuf aga
12/ Kubetu Mizan
13/ Kubetu Miradž
14/ Kubetu poslanika Hidra a.s.
15/ Kubetu Ervah
MUNARE:
U Mesdžidul-Aksa nalaze se 4 minareta a sve su sagrađene u doma memlučke države koji su upravljali Kudsom od 648-923 h.g. (1250-1517)
1/ Minaret vrata Megaribe. Nalazi se u jugozapadnom uglu Mesdžidul-Aksa. Sagrađen je 1278 godine.
2/ Minaret vrata Gavanime nalazi se na sjeverozapadnoj strani Mesdžidul-Aksa. Sagrađen je 1297 godine.
3/ Minaret vrata Silsile, nalazi se na zapadnoj strani Mesdžidul-Aksa. Sagrađen je 1329 godine.
4/ Minaret vrata Esbat, nalazi se na sjeverne stran Mesdžidul-Aksa. Sagrađen je 1367 godine.
VRATA:
U Mesdžidul-Aksa je opasan zidom dužine 1544 m, i na njemu se nalaze se 15 vrata. Sva vrata su sagrađena od drveta u ukrašena raznim ukrasima. Danas je 10 vrata u funkciji dok je ostalih 5 zatvoreno.
Vrata koja su u funkciji:
1/ Babul-Katanin. Ova vrata se smatraju glavnim ulazom u Mesdžidul-Aksa.
2/ Babul-Esbat ili Babul-Usud
3/ Babul-Hitta
4/ Babul-Atm
5/ Babul-Gavanime
6/ Babun-Nazir
7/ Babul-Hadid
8/ Babul-Mutahhere
9/ Babus-Silsile
10/ Babul-Megaribe ili Babul-Burak
Vrata koja su zaključana i nisu u funkciji:
1/ Babul-Munferid
2/ Babus-Sullasi
3/ Babul-Muzdevidž
4/ Babuz-Zehebi
5/ Babul-Dženaiz
GALERIJE:
U Mesdžidul-Aksa nalaze se galerije, jedna sa sjeverne a druga sa zapadne strane Mesdžidul-Aksa. U sjevernoj galeriji se nalazi 7 medresa a u zapadnoj 5.
MEDRESE:
Medrese u sjevernoj galeriji:
1/ Medaris ve Rijad Aksa Islamijje
2/ Medresa Bekrijje
3/ Merdesa Gadirijje
4/ Medresa Bassitijje
5/ Medresa Eminijje
6/ Medresa Mulkijje
7/ Medresa Esardijje
Medrese u zapadnoj galeriji:
1/ Medresa Mendžekijje
2/ Medresa Osmanijje
3/ Merdesa Ešrefijje
4/ Medresa Tenkizijje
5/ Medresa Umrijje
HAIR ČESME I HAIR BUNAREVI:
Muslimani su se oduvjek natjecali u dobročinstvu i glede toga su se natjecali da pomognu narodu, klanjačima i prolaznicima svugdje u svijetu tako da su izgradili mnoge česme i bunareve. U Mesdžidul-Aksa se danas nalazi 14 hair česmi i 25 bunareva koje su uglavnom izradili sultani i bogati trgovci.
TERASE:
Na prostoru Mesdžidul-Aksa se nalazi 26 kamenih terasa. To su kamene nenatkrivene terase ili klupe kockastog i pravugaonog oblika uzdignute od zemlje. Sagrađene su radi odmora, namaza i podučavanja Kur’ana u halkama.
UKRASNE KAPIJE I PROLAZI:
Unutar kompleksa Mesdžidul-Aksa na putevima nalazi se 8 visokih ukrašenih otvorenih kapija.
– Također se nalazi još na desetine zanimljivosti i znamenja u U Mesdžidul-Aksa koje će mo akobogda spomenuti drugi put.