Piše: Mr. Fahret Kadrić
Mesdžid kao višenamjenska institucija u islamu zauzima posebno mjesto. Pouzdano se zna da je za života Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, mesdžid bio višefunkcionalna institucija u kojoj su se, pored redovnih ibadetskih aktivnosti, poput namaza, zikra i učenja Kur’ana, obavljale i sve ostale društveno korisne aktivnosti, poput učenja, strateškog planiranja vojnih pohoda te općenito razmatranja tekućih problema muslimanske zajednice. Šta je to mesdžid i koju ulogu ima u islamu? Koja je razlika između mesdžida, džamije i musalle? Kakav položaj i značaj ima mesdžid u islamu?, samo su neka od pitanja na koja ćemo, uz Allahovu pomoć, pokušati dati odgovor.
Definicija mesdžida
Riječ mesdžid u arapskom jeziku označava mjesto gdje se čini sedžda. U pokušaju da terminološki definira mesdžid, Ibn Džerir et-Taberi, Allah mu se smilovao, kaže: ”Mesdžid je svako mjesto na kojem se obožava Allah. Dakle, mesdžid je mjesto gdje se Allahu čini sedžda.“ (Tefsir Et-Taberi, 1/545) Imam Kurtubi, Allah mu se smilovao, kaže da se mesdžidom smatra svako mjesto na kojem je moguće činiti ibadet Allahu i Njemu na sedždu pasti. (El-Džami li Ahkamil-Kuran, 2/78) Shodno hadisu Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, u kojem stoji: Zemlja mi je učinjena mesdžidom i čistom“ (Buhari, Fethul Bari, 1/533), mesdžid se definira u općenitom pogledu, dok se u običaju muslimana mesdžidom smatra mjesto na kojem se obavljaju dnevni namazi. Mesdžid je, dakle, uvakufljeni prostor u kojem se obavljaju dnevni namazi, čini ibadet Allahu u svim njegovim oblicima kao što su namaz, zikr, dova, učenje Kur’ana, itikaf i tako dalje. (Tuhfetul-raki 49)
Razlika između mesdžida, džamije i musalle
Šejh Nasiruddin el-Albani, Allah mu se smilovao, upitan je: ”Da li se mesdžid može nazvati džamijom ako se u njemu ne klanja svih pet dnevnih namaza? pa je odgovorio: Džamija je mjesto gdje se (uz dnevne namaze) klanja džuma-namaz: (El-Havi min fetava šejh El-Albani, 1/277) Dakle, svaka džamija je ujedno i mesdžid, dok svaki mesdžid (ako se u njemu ne klanja džuma-namaz) nije džamija.
Šejh Muhammed b. Salih el-Usejmin, Allah mu se smilovao, upitan je o razlici između musalle i mesdžida, pa je kazao: Što se tiče općenitog značenja riječi mesdžid, kažemo da je cijela Zemlja mesdžid, shodno riječima Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem: Zemlja mi je učinjena mesdžidom i čistom (Muttefekun alejhi) S druge strane, ako pogledamo u posebno značenje riječi mesdžid, onda je to svako mjesto koje je namijenjeno za stalno obavljanje namaza u njemu, te mu je to primarna i osnovna funkcija. Musalla je mjesto koje čovjek odabere da na njemu obavi namaz ali bez namjere da to mjesto postane mjesto stalnog i kontinuiranog obavljanja namaza u njemu. Dakle, to je mjesto na kojem čovjek klanja ponekad i to se ne može smatrati mesdžidom. Dokaz za ovo jeste Poslanikova, sallallahu alejhi ve sellem, praksa, odnosno običavao je da nafile klanja u svojoj kući koja se nije smatrala mesdžidom. Isto tako, poznati slučaj kada je Utban b. Malik pozvao Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, svojoj kući da klanja na posebnom mjestu koje će Utban uzeti kao musallu, a to se mjesto nije smatralo mesdžidom (Medžmua fetava, 12/394) Govoreći o razlici između mesdžida i musalle, šejh El-Usejmin također kaže: Razlika između musalle i mesdžida jeste u tome da je musalla mjesto gdje se klanja, dok je mesdžid posebno određeno i poznato mjesto za obavljanje namaz općenito, a kojem pristup imaju svi muslimani koji žele da obave namaz. To mjesto (mesdžid) je u principu vakufska imovina koja ne pripada nikome i koju nije moguće prodati. S druge strane, musalla se može napustiti u smislu da se u njoj više ne obavlja namaz ili pak da se proda kao popratni prostor određenog zemljišta ili nekretnine i zbog svega ovoga propisi koji važe za musallu razlikuju se od onih koji važe za mesdžide.“ (Fetava, 14/268)
Mjesto i uloga mesdžida u islamu
Mesdžid ima posebno mjesto u islamu jer je upravo Uzvišeni Allah odlikovao mesdžide posebnim odlikama i za njih vezao posebne propise. Plemeniti Kur’an na više mjesta spominje mesdžid, njegovu množinu mesadžid, El-mesdžid el-haram, te sinonim Bejtullah (Allahova kuća), bejt-bujut (kuća-kuće). Iz ovoga razumijemo da je uloga mesdžida u islamu itekako značajna, a za zajednicu krucijalna jer je mesdžid centar koji akumulira pozitivnu energiju koja se zatim, upravo iz mesdžida, širi i rasipa po cijeloj muslimanskoj zajednici.
Nigdje se kao u mesdžidu ne osjeti i ne ostvaruje stvarna i istinska međubratska muslimanska ljubav. Bratstvo kao pokretačka snaga jednog zdravog muslimanskog društva najzdravije proklija u mesdžidu. Mesdžid je mjesto susreta gdje brat svakodnevno viđa svoga brata u danu i noći pet puta na zajedničkom namazu. Oni se susreću i borave zajedno u mesdžidu čineći ibadet samo Allahu koji zbližava njihova srca. U mesdžidu se ponajbolje osjeti slast imana gdje se čovjek iskreno i iz strahopoštovanja okreće svome Gospodaru, učeći i doveći te razmišljajući o veličanstvenosti Allahovog stvaranja. No, mesdžid nije predodređen isključivo za duhovne ibadete. Pogrešno je razumijevanje mnogih koji mesdžid smatraju mjestom gdje se samo ibadet čini. Ovakvo shvatanje muslimani su preuzeli od židova i kršćana koji su svoje svoje bogomolje predodredili samo za ibadete, ali ne i za ostale društveno korisne aktivnosti.
Šejhul-islam Ibn Tejmijje, Allah mu se smilovao, govoreći o mesdžidima prvih generacija, kaže: Mesdžidi su bili mjesta okupljanja kako alima tako i običnih ljudi. Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, postavio je temelje svoga mesdžida na iskrenom strahu od Allaha, u njemu se klanjao namaz, učio Kur’an, zikrilo se, stjecalo znanje, držala hutba. Isto tako, u mesdžidu se vodila politika, planirale akcije i postavljali komandanti muslimanskih jedinica. Općenito, muslimani su se u mesdžidu okupljali kako zbog dunjalučkih stvari tako i zbog ahiretskih.“ (Medžmua fetava, 35/39) Zbog svega ovoga, uopće nije začuđujuće da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, po svome dolasku u Medinu najprije sagradio mesdžid. Učinio je to iz razloga što je mesdžid neophodan za muslimane kako zbog ahiretskih tako i zbog dunjalučkih stvari.
U vjerodostojnom hadisu koji prenosi Enes, radijallahu anhu, stoji da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, po dolasku u Medinu, od pripadnika plemena Benu Nedždžar dobio zemljište na poklon, iako je ponudio da ga plati, ali su to oni odbili želeći nagradu od Allaha, te na tom mjestu izgradio svoj mesdžid. (Muteffekun alejhi) Gradnjom mesdžida, Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, započeo je rekonstrukciju muslimanske zajednice u cjelini čiji je dalji preporod i usavršavanje bilo nezamislivo bez postojanja institucije mesdžida.
Znajući kakva je potencijalna moć akumulirana u mesdžidima, neprijatelji islama su oduvijek nastojali da muslimane odvoje od mesdžida. Nastojanje da se mesdžidi pretvore isključivo u bogomolje oronulih staraca oslabilo je muslimansku zajednicu i na koncu dovelo do njenog djelimičnog sloma. (Ithafu es-Sadžid bi ahkam el-mesadžid, 20)
Mesdžid je bio polazna tačka uspjeha prvih generacija. Kao što smo vidjeli, mesdžid nije služio isključivo za obavljanje propisanih ibadeta nego je bio poprište svih društveno korisnih aktivnosti. Njihov uspjeh, kako dunjalučki tako i ahiretski, počeo je iz mesdžida, stoga je na nama da se vratimo u mesdžide, spoznamo njihovu pravu vrijednost te ulogu i mjesto koje im pripada kako bismo preporodili sebe i zajednicu muslimana i na taj način doprinijeli njenom prosperitetu.