Piše: Fatmir Alispahić
Saffov kolumnista Fatmir Alispahić ovih dana privodi kraju rad na svojoj novoj knjizi pod naslovom ”Reisofobija”, u kojoj analizira prethodnih pet godina hajke na reisul-ulemu dr. Mustafu ef. Cerića i sa obiljem materijala i faksimila dokazuje da su ovi napadi strateški osmišljeni s ciljem podrivanja i rušenja najstarije bošnjačke institucije, kako bi bošnjački narod ostao bez ijednog institucionalnog autoriteta. Kao bajramski dar našim čitateljima ekskluzivno objavljujemo jedan dio iz ”Reisofobije”, koja će se u formi knjige pojaviti do kraja godine.
Saffov kolumnista Fatmir Alispahić ovih dana privodi kraju rad na svojoj novoj knjizi pod naslovom ”Reisofobija”, u kojoj analizira prethodnih pet godina hajke na reisul-ulemu dr. Mustafu ef. Cerića i sa obiljem materijala i faksimila dokazuje da su ovi napadi strateški osmišljeni s ciljem podrivanja i rušenja najstarije bošnjačke institucije, kako bi bošnjački narod ostao bez ijednog institucionalnog autoriteta. Kao bajramski dar našim čitateljima ekskluzivno objavljujemo jedan dio iz ”Reisofobije”, koja će se u formi knjige pojaviti do kraja godine.
Moglo bi se zaključiti kako je reisul-ulema dr. Mustafa ef. Cerić najveći negativac i u povijesti i u današnjici Bosne i Hercegovine. Nikada ni o kome nije pisano tako obilno, i tako negativno, kao o reisu Ceriću. Čak ni komunističko društvo Josipa Broza nije bilo toliko opsjednuto ”narodnim neprijateljima” koliko je ovo dejtonsko društvo opsjednuto reisom Cerićem. Stječe se utisak kako nekoliko sarajevskih listova ne postoje zbog informiranja javnosti, već zbog ubjeđivanja javnosti kako je reis Cerić glavni problem Bosne i Hercegovine. Ako bi neko za nekoliko decenija listao sarajevsku štampu našeg vremena, mogao bi zaključiti kako je prosperitet dejtonskih naroda bio blokiran stalnom potrebom reisa Cerića da javno priča. Ko je vidio da se ahmedija miješa u društvena pitanja, koja su izvan klanjanja u džamiji i na dženazama?! Kada fratri i popovi govore o istim temama, onda to nije političko kršćanstvo, kao što je ovo tzv. politički islam. I kada po državnim ustanovama u krajevima sa srpskom i hrvatskom većinom vise krstovi/križevi, ikone sa slikama Isusa Hrista i raznih svetaca, sve to nije napad na sekularnu državu, već, bezbeli, multikultura. Šta bi se tek dogodilo kad bi u krajevima sa bošnjačkom većinom kancelarije državnih organa bile ukrašene levhama?! Očiti upad kršćanstva u prostor sekularne države ne zanima nikoga, dok briga Islamske zajednice za vjernike i njihove društvene probleme biva izvikivana kao napad ”političkog islama” na sekularizam. To je realnost dejtonske Bosne. …Razbošnjačene Bosne.
Destabilizacija najstarije bošnjačke institucije
Mediji oblikuju svijest, proizvode sliku stvarnosti, a medije oblikuje karakter ekonomske i političke moći, koja se kroz dejtonske reforme apsolutizirala u velikosrpskom i velikohrvatskom pobratimstvu. S obzirom da ovo pobratimstvo ima profiliranu geneologiju, koja se zakonomjerno i isključivo formirala na ambiciji uništenja Bosne i Bošnjaka, dobivši Dejtonskim sporazumom nezvaničnu verifikaciju, ustanovljena je ideologija, sa planom i programom. Napade na reisa Cerića nemoguće je razumijevati bez konteksta ideološke zainteresiranosti velikosrpskih i velikohrvatskih snaga za promjenom karaktera genocidne agresije na Bosnu i Bošnjake, a što je u interakcijskoj relaciji sa procesom ateizacije Bošnjaka kroz nametanje uvjerenja da je islam kriv za sve bošnjačke nevolje. Odnosno, što bude više Bošnjaka spremnih da krivicu nađu u sebi, u islamskog korijenu svoga narodnosnog bića, to će biti lakše preoblikovati genocidnu agresiju u građanski rat, i otupiti pravo žrtve na satisfakciju, a čime bi pobratimi iz Karađorđeva morali zauzdati ambicije prisvajanja Bosne. Na ovaj način, preko blaćenja reisa Cerića i destabilizacije najstarije bošnjačke institucije, Islamske zajednice (1882), nastoji se kao društvena i demokratska vrlina uspostaviti bošnjački otpor prema islamu, a time i prema bošnjačkoj žrtvi, koja je ubijana zbog svoje vjere i tuđe nevjere. U protivnom, ako bi Bošnjaci bili u vjeri koliko i susjedni narodi, u vjeri kao osi narodnog bitka, dogodilo bi se da bošnjačka žrtva zaživi kao politički i moralni kompas bošnjačke zajednice, a što bi razbrkalo planove za dejtonskom minorizacijom Bošnjaka i svođenjem Bosne i Hercegovine na geografski pojam. Stoga se konfrontacija Bošnjaka i islama nameće kao glavna operacija šefova dejtonskog režima, a njen carski rez je proizvodnja bošnjačke mržnje prema svome vjerskom poglavaru, odnosno prema instituciji i hijerarhiji Islamske zajednice. Činjenica je da su Bošnjaci bivali žrtve genocida u kontinuitetu isključivo zbog svoje vjere, dini-islama, a ne zbog toga što su miroljubivi stanovnici Bosne. Zbog bošnjačke vjere izostala je i reakcija međunarodne zajednice, koja se u mnogim genocidnim epizodama iskazala kao saučesnik u zločinu. Masovne grobnice i masovne šutnje danas su zamijenjene sofisticiranim specijalnim psihološkim ratom koji se vodi protiv Bošnjaka, i koji daje konkretne rezultate u smislu regrutiranja sve znatnije, još malo pa kritične mase Bošnjaka koji će islam, a ne velikosrpski i velikohrvatski fašizam, prihvatiti kao glavnog krivca za ratne strahote i poratna, dejtonska poniženja.
Mediji oblikuju svijest, proizvode sliku stvarnosti, a medije oblikuje karakter ekonomske i političke moći, koja se kroz dejtonske reforme apsolutizirala u velikosrpskom i velikohrvatskom pobratimstvu. S obzirom da ovo pobratimstvo ima profiliranu geneologiju, koja se zakonomjerno i isključivo formirala na ambiciji uništenja Bosne i Bošnjaka, dobivši Dejtonskim sporazumom nezvaničnu verifikaciju, ustanovljena je ideologija, sa planom i programom. Napade na reisa Cerića nemoguće je razumijevati bez konteksta ideološke zainteresiranosti velikosrpskih i velikohrvatskih snaga za promjenom karaktera genocidne agresije na Bosnu i Bošnjake, a što je u interakcijskoj relaciji sa procesom ateizacije Bošnjaka kroz nametanje uvjerenja da je islam kriv za sve bošnjačke nevolje. Odnosno, što bude više Bošnjaka spremnih da krivicu nađu u sebi, u islamskog korijenu svoga narodnosnog bića, to će biti lakše preoblikovati genocidnu agresiju u građanski rat, i otupiti pravo žrtve na satisfakciju, a čime bi pobratimi iz Karađorđeva morali zauzdati ambicije prisvajanja Bosne. Na ovaj način, preko blaćenja reisa Cerića i destabilizacije najstarije bošnjačke institucije, Islamske zajednice (1882), nastoji se kao društvena i demokratska vrlina uspostaviti bošnjački otpor prema islamu, a time i prema bošnjačkoj žrtvi, koja je ubijana zbog svoje vjere i tuđe nevjere. U protivnom, ako bi Bošnjaci bili u vjeri koliko i susjedni narodi, u vjeri kao osi narodnog bitka, dogodilo bi se da bošnjačka žrtva zaživi kao politički i moralni kompas bošnjačke zajednice, a što bi razbrkalo planove za dejtonskom minorizacijom Bošnjaka i svođenjem Bosne i Hercegovine na geografski pojam. Stoga se konfrontacija Bošnjaka i islama nameće kao glavna operacija šefova dejtonskog režima, a njen carski rez je proizvodnja bošnjačke mržnje prema svome vjerskom poglavaru, odnosno prema instituciji i hijerarhiji Islamske zajednice. Činjenica je da su Bošnjaci bivali žrtve genocida u kontinuitetu isključivo zbog svoje vjere, dini-islama, a ne zbog toga što su miroljubivi stanovnici Bosne. Zbog bošnjačke vjere izostala je i reakcija međunarodne zajednice, koja se u mnogim genocidnim epizodama iskazala kao saučesnik u zločinu. Masovne grobnice i masovne šutnje danas su zamijenjene sofisticiranim specijalnim psihološkim ratom koji se vodi protiv Bošnjaka, i koji daje konkretne rezultate u smislu regrutiranja sve znatnije, još malo pa kritične mase Bošnjaka koji će islam, a ne velikosrpski i velikohrvatski fašizam, prihvatiti kao glavnog krivca za ratne strahote i poratna, dejtonska poniženja.
Prihvatljivi islam
Pitanje je da li bi dejtonska islamomržnja bila drukčija, blaža, milostivija da je na mjestu reisul-uleme neko ko bi se uklapao u zapadne i srpsko-hrvatske mjere prihvatljivog islama. Dakako, islam se može prihvatiti ili ne, a ne može se stiskati ili razvlačiti u neislamske kalupe i afinitete. No, kada kažemo ”prihvatljivi islam”, onda mislimo na preporuku zatvaranja islama u džamije, u namaze i dove, i na odricanje islamu prava da bude dinamično protkan kroz kulturalnu, ali i društvenu, moralističku praksu jednog muslimanskog naroda. Od povlačenja Turske carevine do danas aktivna je ambicija svih režima da se islam u Bosni, ali i na južnoslavenskim prostorima, podredi mjerama trpećivosti pravoslavnih i katoličkih susjeda, odnosno stranih okupatora. Austro-Ugarska je odmah po okupaciji kao strateški cilj postavila izvlačenje bosanskih muslimana ispod okrilja Carigradskog mešihata, iako su Berlinskim ugovorom i Istanbulskom konvencijom Bošnjacima garantirane veze sa Šejhul-islamom u Istanbulu. Diplomatskim pritiscima Austro-Ugarska je isposlovala da Šejhul-islam 22. III 1882. imenuje Bošnjaka za bosanskog muftiju, čime je začeta uspostava zasebnog islamskog starješinstva u Bosni i Hercegovini. Pošto u Istanbulu nije bilo reakcija na carski dekret od 17. X 1882. kojim je hadži Mustafa Hilmi ef. Omerović imenovan za prvog reisul-ulemu, a potom uspostavljena i institucija Rijaseta, to je dalo za pravo Zemaljskoj vladi da mnoga islamska pitanja rješava bez konsultacija sa Rijasetom. Takvo je bilo pitanje vakufa, recimo. Austro-Ugarska se prema Rijasetu i reisul-ulemi odnosila kao prema carskim podanicima, a to će biti obrazac koji će preuzimati i naredni režimi, u ambiciji da manifestacije islama prilagode minimumu svoje tolerancije. Već izborom sarajevskog muftije Hilmi ef. Omerovića za prvog reisul-ulemu promovirana je intencija da se biraju ”podesne ličnosti”, a ef. Omerović je povjerenje okupatora zadobio još kada je odmah nakon okupacije objavio fetvu kojom poziva Bošnjake da prihvate vojni zakon Austro-Ugarske. Mjereno kantarima dejtonske ”podesnosti”, režimu bi odgovarao reisul-ulema koji bi islam zatvorio u ibadetske okvire, te mu odrekao senzibilitet za stvarnost i probleme vjernika. Još ako bi ta ličnost kazala koju riječ na temu ”vehabijske opasnosti”, režim bi dobio zvijezdu islama po svojoj mjeri. Napose, medijsko forsiranje nekoliko profesora sa Fakulteta islamskih nauka u Sarajevu, koji su slikanje po televizijama i novinama kaparisali bjesomučnim kritikama reisa Cerića, izmišljanjem vehabijske opasnosti, sataniziranjem mudžahedina – dokazuje tendenciju izgradnje profila prihvatljivog islama i prihvatljivog reisul-uleme. Od prvog reis-efendije Omerovića, do trinaestog reis-efendije dr. Cerića, na različite načine, ali s istim ciljem, iskazivane su i uglavnom realizirane namjere režimske kontrole i cenzure nad djelovanjem reisul-uleme. Samo kroz jedan kratak period sredinom 90-ih godina, u vrijeme agresije i neposredno poslije, dok je vlast u Sarajevu suverenije odlučivala o bošnjačkim pitanjima, Islamska zajednica nije bila izložena pritisku režima, niti je pržena medijskom lupom. Iako je izmišljanje islamske opasnosti bilo okosnica velikosrpske i velikohrvatske propagande, ono je sve do 2000-ih uglavnom držano izvan Sarajeva.
Pitanje je da li bi dejtonska islamomržnja bila drukčija, blaža, milostivija da je na mjestu reisul-uleme neko ko bi se uklapao u zapadne i srpsko-hrvatske mjere prihvatljivog islama. Dakako, islam se može prihvatiti ili ne, a ne može se stiskati ili razvlačiti u neislamske kalupe i afinitete. No, kada kažemo ”prihvatljivi islam”, onda mislimo na preporuku zatvaranja islama u džamije, u namaze i dove, i na odricanje islamu prava da bude dinamično protkan kroz kulturalnu, ali i društvenu, moralističku praksu jednog muslimanskog naroda. Od povlačenja Turske carevine do danas aktivna je ambicija svih režima da se islam u Bosni, ali i na južnoslavenskim prostorima, podredi mjerama trpećivosti pravoslavnih i katoličkih susjeda, odnosno stranih okupatora. Austro-Ugarska je odmah po okupaciji kao strateški cilj postavila izvlačenje bosanskih muslimana ispod okrilja Carigradskog mešihata, iako su Berlinskim ugovorom i Istanbulskom konvencijom Bošnjacima garantirane veze sa Šejhul-islamom u Istanbulu. Diplomatskim pritiscima Austro-Ugarska je isposlovala da Šejhul-islam 22. III 1882. imenuje Bošnjaka za bosanskog muftiju, čime je začeta uspostava zasebnog islamskog starješinstva u Bosni i Hercegovini. Pošto u Istanbulu nije bilo reakcija na carski dekret od 17. X 1882. kojim je hadži Mustafa Hilmi ef. Omerović imenovan za prvog reisul-ulemu, a potom uspostavljena i institucija Rijaseta, to je dalo za pravo Zemaljskoj vladi da mnoga islamska pitanja rješava bez konsultacija sa Rijasetom. Takvo je bilo pitanje vakufa, recimo. Austro-Ugarska se prema Rijasetu i reisul-ulemi odnosila kao prema carskim podanicima, a to će biti obrazac koji će preuzimati i naredni režimi, u ambiciji da manifestacije islama prilagode minimumu svoje tolerancije. Već izborom sarajevskog muftije Hilmi ef. Omerovića za prvog reisul-ulemu promovirana je intencija da se biraju ”podesne ličnosti”, a ef. Omerović je povjerenje okupatora zadobio još kada je odmah nakon okupacije objavio fetvu kojom poziva Bošnjake da prihvate vojni zakon Austro-Ugarske. Mjereno kantarima dejtonske ”podesnosti”, režimu bi odgovarao reisul-ulema koji bi islam zatvorio u ibadetske okvire, te mu odrekao senzibilitet za stvarnost i probleme vjernika. Još ako bi ta ličnost kazala koju riječ na temu ”vehabijske opasnosti”, režim bi dobio zvijezdu islama po svojoj mjeri. Napose, medijsko forsiranje nekoliko profesora sa Fakulteta islamskih nauka u Sarajevu, koji su slikanje po televizijama i novinama kaparisali bjesomučnim kritikama reisa Cerića, izmišljanjem vehabijske opasnosti, sataniziranjem mudžahedina – dokazuje tendenciju izgradnje profila prihvatljivog islama i prihvatljivog reisul-uleme. Od prvog reis-efendije Omerovića, do trinaestog reis-efendije dr. Cerića, na različite načine, ali s istim ciljem, iskazivane su i uglavnom realizirane namjere režimske kontrole i cenzure nad djelovanjem reisul-uleme. Samo kroz jedan kratak period sredinom 90-ih godina, u vrijeme agresije i neposredno poslije, dok je vlast u Sarajevu suverenije odlučivala o bošnjačkim pitanjima, Islamska zajednica nije bila izložena pritisku režima, niti je pržena medijskom lupom. Iako je izmišljanje islamske opasnosti bilo okosnica velikosrpske i velikohrvatske propagande, ono je sve do 2000-ih uglavnom držano izvan Sarajeva.
Himna probitka
Dva momenta su pogodovala, ali i koincidirala, useljavanju islamofobije u sarajevski medijski prostor: prvo, reforma i restruktuiranje javnog radio-televizijskog sistema, čime je državna RTVBiH izuzeta iz kontrole bosanskih snaga i predata dejtonskim logikama raspodjele; time su velikosrpska i velikohrvatska ideologija dobile državnu formu za promociju islamske opasnosti kao protuteže, a potom i uzroka, svemu što se dogodilo; drugo, refleksije 11. septembra su u korelaciji sa ambicijama nove vlasti SDP-Alijanse da se izmišljanjem tzv. islamskog terorizma postane američki partner i miljenik, rezultirale rasplamsavanjem islamofobije na državnim radio-televizijskim servisima, ali i po tzv. neovisnim medijima koji su sponzorirani izvan bosanskog duhovnog kruga; tada ustanovljeni mehanizam forsiranja islamofobije nije prevaziđen, niti je prokazan kao poluga nastavka agresije na Bosnu i na Bošnjake, već je ojačan i proširen, tako da danas islamofobičnost i otpor prema islamu egzistiraju kao demokratske norme i preporuke. U kadrovskoj hijerarhiji dejtonske Bosne se malo šta može biti kao musliman koji ide u džamiju, ali se mnogo šta može postati kao Bošnjak koji recitira himnu probitka: reis je…, vehabije su…, mudžahedini su… Tu dakako mislimo i na politiku koja egzistira od bošnjačkih glasova, na ono što obično zovemo ”bošnjačkom politikom”, a što je u godinama pometnje razasuto, razjedinjeno, isprepadano i na kraju upregnuto da šutnjom i odobravanjem služi nebosanskim gospodarima bosanske sudbine. Upravo je šutnja riječ oko koje ćemo privezati ovu uvodnu priču. Šutnja je preporuka svakome Bošnjaku koji računa na mrvice dejtonske milostinje, dok je progovor o bošnjačkoj potlačenosti grijeh koji se ne prašta, jer razotkriva privid demokratije, humanosti i mira, te pred antifašističku savjest postavlja realitet nastavka genocida nad Bošnjacima: raseljavanja, zastrašivanja, prisiljavanja na zaborav, ekonomskog i kulturnog minoriziranja… Od austrougarskih vremena naovamo svi su režimi nad Bosnom bili obavezani da se pred diplomatskim sudijama prikažu kao baštinici ljudskih prava, pa bi im više smetao gubitak kontrole nad istinom nego sama istina o potlačenim i proganjanim Bošnjacima. Stoga se više energije ulagalo u sankcioniranje onih koji istinu šire, nego onih koji takvu istinu proizvode. Kroz decenije taloženja bošnjačkog straha od istine o svome stradanju, u narodnim se umotvorinama čak iskreirala vrlina šutnje. Dala bi se načiniti lista rijetkih Bošnjaka koji su stradavali samo zato što su se usudili primijetiti razliku između režimskih proklamacija o ljudskim pravima, a evo i demokratije, i realiteta u kome je najbrojniji bosanski narod u kontinuitetu bivao marginaliziran i ponižavan. Prvi reisul-ulema koji se izdigao iznad ništavila šutnje, i koji je zbog toga progonjen, bio je Džemaludin ef. Čaušević. Kada je reis Čaušević početkom 1919. godine, u intervjuu za francuski ”Le Temps”, progovorio o poratnim zločinima nad muslimanima, od njega je iz vladinih krugova u Beogradu u više navrata posredno traženo ili da demantira navode, ili da bude spreman na prijevremeno penzionisanje, s obzirom da je istina o tim zločinima u međunarodnim okvirima štetila ugledu i planovima Kraljevine Jugoslavije. Iako je reis Čaušević već izvještavao vladu u Beogradu o zločinima nad muslimanima, i tražio zaštitu muslimana, tek njegov javni progovor o tome pobudio je reakciju, ali ne na planu zaštite muslimana, već u cilju skrivanja istine. Za razliku od vladinih diplomatskih, represivnih manira, srpska javnost bila je otvorena i agresivna, jer je za reisa Čauševića ustvrdila da je ”eksponent crno-žutog režima u Bosni i Hercegovini, koji je samo formalno, no ne i suštinski poražen u ovoj pokrajini”. List ”Srpska zora” išao je tako daleko da je ustvrdio kako je ”na sramotu što je Čaušević još uvijek reisul-ulema”, te da ”srpski narod očito slabo uči i ne zna vladati”. Ovo posljednje očito je bila preporuka da bi umijeće vladanja značilo smjenjivanje takvog reisul-uleme. U reakcije koje je izazvao reisov intervju ”Le Tempsu” dalo bi se analitički porinuti, ali njihova suština je u brutalnoj osudi slobode reisul-uleme ef. Čauševića koji se usudio da javno govori o zločinima nad muslimanima i remeti privid demokratičnosti i civiliziranosti kojeg je Kraljevina nastojala prikazati u Evropi.
Dva momenta su pogodovala, ali i koincidirala, useljavanju islamofobije u sarajevski medijski prostor: prvo, reforma i restruktuiranje javnog radio-televizijskog sistema, čime je državna RTVBiH izuzeta iz kontrole bosanskih snaga i predata dejtonskim logikama raspodjele; time su velikosrpska i velikohrvatska ideologija dobile državnu formu za promociju islamske opasnosti kao protuteže, a potom i uzroka, svemu što se dogodilo; drugo, refleksije 11. septembra su u korelaciji sa ambicijama nove vlasti SDP-Alijanse da se izmišljanjem tzv. islamskog terorizma postane američki partner i miljenik, rezultirale rasplamsavanjem islamofobije na državnim radio-televizijskim servisima, ali i po tzv. neovisnim medijima koji su sponzorirani izvan bosanskog duhovnog kruga; tada ustanovljeni mehanizam forsiranja islamofobije nije prevaziđen, niti je prokazan kao poluga nastavka agresije na Bosnu i na Bošnjake, već je ojačan i proširen, tako da danas islamofobičnost i otpor prema islamu egzistiraju kao demokratske norme i preporuke. U kadrovskoj hijerarhiji dejtonske Bosne se malo šta može biti kao musliman koji ide u džamiju, ali se mnogo šta može postati kao Bošnjak koji recitira himnu probitka: reis je…, vehabije su…, mudžahedini su… Tu dakako mislimo i na politiku koja egzistira od bošnjačkih glasova, na ono što obično zovemo ”bošnjačkom politikom”, a što je u godinama pometnje razasuto, razjedinjeno, isprepadano i na kraju upregnuto da šutnjom i odobravanjem služi nebosanskim gospodarima bosanske sudbine. Upravo je šutnja riječ oko koje ćemo privezati ovu uvodnu priču. Šutnja je preporuka svakome Bošnjaku koji računa na mrvice dejtonske milostinje, dok je progovor o bošnjačkoj potlačenosti grijeh koji se ne prašta, jer razotkriva privid demokratije, humanosti i mira, te pred antifašističku savjest postavlja realitet nastavka genocida nad Bošnjacima: raseljavanja, zastrašivanja, prisiljavanja na zaborav, ekonomskog i kulturnog minoriziranja… Od austrougarskih vremena naovamo svi su režimi nad Bosnom bili obavezani da se pred diplomatskim sudijama prikažu kao baštinici ljudskih prava, pa bi im više smetao gubitak kontrole nad istinom nego sama istina o potlačenim i proganjanim Bošnjacima. Stoga se više energije ulagalo u sankcioniranje onih koji istinu šire, nego onih koji takvu istinu proizvode. Kroz decenije taloženja bošnjačkog straha od istine o svome stradanju, u narodnim se umotvorinama čak iskreirala vrlina šutnje. Dala bi se načiniti lista rijetkih Bošnjaka koji su stradavali samo zato što su se usudili primijetiti razliku između režimskih proklamacija o ljudskim pravima, a evo i demokratije, i realiteta u kome je najbrojniji bosanski narod u kontinuitetu bivao marginaliziran i ponižavan. Prvi reisul-ulema koji se izdigao iznad ništavila šutnje, i koji je zbog toga progonjen, bio je Džemaludin ef. Čaušević. Kada je reis Čaušević početkom 1919. godine, u intervjuu za francuski ”Le Temps”, progovorio o poratnim zločinima nad muslimanima, od njega je iz vladinih krugova u Beogradu u više navrata posredno traženo ili da demantira navode, ili da bude spreman na prijevremeno penzionisanje, s obzirom da je istina o tim zločinima u međunarodnim okvirima štetila ugledu i planovima Kraljevine Jugoslavije. Iako je reis Čaušević već izvještavao vladu u Beogradu o zločinima nad muslimanima, i tražio zaštitu muslimana, tek njegov javni progovor o tome pobudio je reakciju, ali ne na planu zaštite muslimana, već u cilju skrivanja istine. Za razliku od vladinih diplomatskih, represivnih manira, srpska javnost bila je otvorena i agresivna, jer je za reisa Čauševića ustvrdila da je ”eksponent crno-žutog režima u Bosni i Hercegovini, koji je samo formalno, no ne i suštinski poražen u ovoj pokrajini”. List ”Srpska zora” išao je tako daleko da je ustvrdio kako je ”na sramotu što je Čaušević još uvijek reisul-ulema”, te da ”srpski narod očito slabo uči i ne zna vladati”. Ovo posljednje očito je bila preporuka da bi umijeće vladanja značilo smjenjivanje takvog reisul-uleme. U reakcije koje je izazvao reisov intervju ”Le Tempsu” dalo bi se analitički porinuti, ali njihova suština je u brutalnoj osudi slobode reisul-uleme ef. Čauševića koji se usudio da javno govori o zločinima nad muslimanima i remeti privid demokratičnosti i civiliziranosti kojeg je Kraljevina nastojala prikazati u Evropi.
Srpska propaganda nekad i sad
A evo šta je reis Čaušević, između ostalog, rekao francuskom novinaru: ”Tisuću ubijenih ljudi, 76 sprženih žena, 270 razorenih i opljačkanih sela, to je bilanca koju mi muslimani imamo zapisati na blagdan porođenja ove Jugoslavije, kojom bi htjeli svom dušom služiti. (…) Mi ćemo nepravdu podnositi, državni se poslovi mogu bez nas voditi, ali nek se poštuje barem naš život, naša čast i imetak. Zar je previše, ako to tražimo?” U analogiji sa današnjom situacijom, u kojoj se reis Cerić kontinuirano i brutalno progoni jer, kao onomad i reis Čaušević, govori o ugroženosti Bošnjaka, ima jedan detalj koji kazuje da je u bošnjačkoj političkoj javnosti onomad bilo više senzibiliteta i hrabrosti nego što ih ima danas. Reis Cerić je ostavljen od bošnjačke politike i političara, koji se oko Islamske zajednice zavrte samo u predizborno vrijeme, zbog prikupljanja glasova, dok u međuprostoru, kada reis biva napadan zbog javne odbrane i solidarisanja sa napadnutim i obespravljenim Bošnjacima, nema nikoga ni da zaštiti ugrožene Bošnjake, ni da zaštiti reisa. Reis Čaušević je imao hrabriju političku elitu, sudeći po činjenici da je ”Pravda”, glasilo JMO, imalo kuraži da u zlo i neizvjesno doba, kada je ubijanje i pljačkanje muslimana bilo svakodnevna realnost, istakne kako je ”napad na reisul-ulemu napad na 600.000 bosansko-hercegovačkih muslimana”. ”Srpske novine koje vjerno bilježe i ističu ako je koji zaneseni i nesavjesni musliman ijedan šamar udario pravoslavnom, dobro vide i dobro čuju šta se danas zbiva s muslimanima, ali ako to neko od muslimana istakne, pa makar to bio i Reisul-ulema, to mora biti laž, podvala, infamija…” – pisala je ”Pravda”. Ovaj slučaj oko intervjua francuskom ”Le Tempsu” bit će samo početak velikosrpskog anatemisanja reisa Čauševića, koje će potrajati do njegovog penzionisanja na vlastiti zahtjev, 1930. godine, kada je odbio da figurira kao reisul-ulema Islamske zajednice kojom upravljaju i o kojoj odlučuju beogradski ministri. Sve te godine režim je nastojao da podstakne unutarmuslimanske podjele, da izignorira ili omalovaži autoritet reisul-uleme, kao u slučaju slanja muslimanske deputacije halifi u Carigrad, iz koje je bio izostavljen reisul-ulema. Kraljevski režim bio je svjestan nepokorivosti reisa Čauševića, i otud ga je ignorirao, ali i anatemisao kroz srpsku štampu, na različite načine. ”Politika”, ”Samouprava” i drugi srpski listovi pisali su klevetnički o reisu Čauševiću, optužujući ga – vidi čuda! – da zloupotrebljava vjeru u džamiji u političke svrhe, da je glavni krivac za ekonomske probleme sa kojim se susreće muslimanska autonomna uprava (što je paradoks, jer je većinom vakufsko-mearifskih tijela upravljala JMO), da koči proces tzv. nacionalizovanja muslimana, iako je reis Čaušević bio najzaslužniji za otvaranje bošnjačkih vidika toga vremena prema evropskim svjetonazorima, zbog čega je dolazio u sukob sa konzervativnim naslijeđem u Bošnjaka. Izuzev reisa Čauševića i reisa Cerića, ostali reisovi nisu bili predmet medijskog i političkog pogroma, neki zato što su bili ”podesne ličnosti”, a neki zato što su u datim okolnostima razumjeli granice i mogućnosti svoga djelovanja, te su nastojali za Islamsku zajednicu ispotiha izvući najviše što se moglo, a da se ne poremete postojeći dometi slobode u ispoljavanju vjere i očuvanju muslimanskog identiteta.
A evo šta je reis Čaušević, između ostalog, rekao francuskom novinaru: ”Tisuću ubijenih ljudi, 76 sprženih žena, 270 razorenih i opljačkanih sela, to je bilanca koju mi muslimani imamo zapisati na blagdan porođenja ove Jugoslavije, kojom bi htjeli svom dušom služiti. (…) Mi ćemo nepravdu podnositi, državni se poslovi mogu bez nas voditi, ali nek se poštuje barem naš život, naša čast i imetak. Zar je previše, ako to tražimo?” U analogiji sa današnjom situacijom, u kojoj se reis Cerić kontinuirano i brutalno progoni jer, kao onomad i reis Čaušević, govori o ugroženosti Bošnjaka, ima jedan detalj koji kazuje da je u bošnjačkoj političkoj javnosti onomad bilo više senzibiliteta i hrabrosti nego što ih ima danas. Reis Cerić je ostavljen od bošnjačke politike i političara, koji se oko Islamske zajednice zavrte samo u predizborno vrijeme, zbog prikupljanja glasova, dok u međuprostoru, kada reis biva napadan zbog javne odbrane i solidarisanja sa napadnutim i obespravljenim Bošnjacima, nema nikoga ni da zaštiti ugrožene Bošnjake, ni da zaštiti reisa. Reis Čaušević je imao hrabriju političku elitu, sudeći po činjenici da je ”Pravda”, glasilo JMO, imalo kuraži da u zlo i neizvjesno doba, kada je ubijanje i pljačkanje muslimana bilo svakodnevna realnost, istakne kako je ”napad na reisul-ulemu napad na 600.000 bosansko-hercegovačkih muslimana”. ”Srpske novine koje vjerno bilježe i ističu ako je koji zaneseni i nesavjesni musliman ijedan šamar udario pravoslavnom, dobro vide i dobro čuju šta se danas zbiva s muslimanima, ali ako to neko od muslimana istakne, pa makar to bio i Reisul-ulema, to mora biti laž, podvala, infamija…” – pisala je ”Pravda”. Ovaj slučaj oko intervjua francuskom ”Le Tempsu” bit će samo početak velikosrpskog anatemisanja reisa Čauševića, koje će potrajati do njegovog penzionisanja na vlastiti zahtjev, 1930. godine, kada je odbio da figurira kao reisul-ulema Islamske zajednice kojom upravljaju i o kojoj odlučuju beogradski ministri. Sve te godine režim je nastojao da podstakne unutarmuslimanske podjele, da izignorira ili omalovaži autoritet reisul-uleme, kao u slučaju slanja muslimanske deputacije halifi u Carigrad, iz koje je bio izostavljen reisul-ulema. Kraljevski režim bio je svjestan nepokorivosti reisa Čauševića, i otud ga je ignorirao, ali i anatemisao kroz srpsku štampu, na različite načine. ”Politika”, ”Samouprava” i drugi srpski listovi pisali su klevetnički o reisu Čauševiću, optužujući ga – vidi čuda! – da zloupotrebljava vjeru u džamiji u političke svrhe, da je glavni krivac za ekonomske probleme sa kojim se susreće muslimanska autonomna uprava (što je paradoks, jer je većinom vakufsko-mearifskih tijela upravljala JMO), da koči proces tzv. nacionalizovanja muslimana, iako je reis Čaušević bio najzaslužniji za otvaranje bošnjačkih vidika toga vremena prema evropskim svjetonazorima, zbog čega je dolazio u sukob sa konzervativnim naslijeđem u Bošnjaka. Izuzev reisa Čauševića i reisa Cerića, ostali reisovi nisu bili predmet medijskog i političkog pogroma, neki zato što su bili ”podesne ličnosti”, a neki zato što su u datim okolnostima razumjeli granice i mogućnosti svoga djelovanja, te su nastojali za Islamsku zajednicu ispotiha izvući najviše što se moglo, a da se ne poremete postojeći dometi slobode u ispoljavanju vjere i očuvanju muslimanskog identiteta.
Saff br.251